Trần Trọng Kim

Trần Trọng Kim là một trí thức tân học ở đầu thế kỷ XX, có nhiều đóng góp quan trọng trong việc xây dựng nền giáo dục. Tuy nhiên, khi nhắc tới Trần Trọng Kim nhiều người thường nghĩ ngay tới Chính phủ Trần Trọng Kim hay Nội các Trần Trọng Kim - một chính thể thân Nhật ở Việt Nam năm 1945.

1. Trần Trọng Kim là ai? Tiểu sử Trần Trọng Kim

Trần Trọng Kim tự là Lệ Thần, sinh năm 1883 (gia phả ghi 1886) tại làng Kiều Lĩnh, xã Đan Phố (nay là xã Xuân Phổ) huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh trong một gia đình có truyền thống Nho học. Ông nội là Trần Văn Bính, đỗ 3 khoa tú tài. Cha là Trần Bá Huân (1838 - 1894) từng tham gia phong trào Cần Vương do Phan Đình Phùng lãnh đạo.

Trần Trọng Kim là người thành lập ra chính phủ Nội các

Năm 1897, ông theo học tại trường Pháp - Việt Nam Định và học chữ Pháp. Năm 1900, Trần Trọng Kim thi đỗ vào trường thông ngôn và tốt nghiệp năm 1903. Năm 1904, ông làm Thông sự ở Ninh Bình. Năm 1905, ông qua Pháp học trường Thương mại ở Lyon. Năm 1906, nhân cơ hội có Hội chợ đấu xảo tại Marseille Pháp ông xin làm thợ khảm để được đi với Nguyễn Văn Vĩnh sang dự.

Được Nguyễn Văn Vĩnh giúp đỡ, năm 1905, Trần Trọng Kim sang Pháp và học tại trường tư thục ở Bourg-Saint-Andéol, tỉnh Ardèche rồi lên Lyon học tiếp. Đến năm 1908, ông xin được học bổng và theo học ở trường Thuộc địa (Paris) rồi trường Sư phạm Tiểu học ở Melun.

Ngày 31/7/1911, Trần Trọng Kim về nước rồi dạy học ở trường trung bọc Bảo hộ (trường Bưởi), trường Hậu bổ và trường Sư phạm. Là nhà sư phạm có uy tín trong xã hội nên ông giữ nhiều chức vụ trong ngành giáo dục thời Pháp thuộc như Thanh tra Tiểu học (1921); Trưởng ban Soạn thảo Sách Giáo khoa Tiểu học (1924), dạy Trường Sư phạm thực hành (1931); Giám đốc các trường nam tiểu học tại Hà Nội (1939). Từ năm 1910 - 1940, ông viết nhiều sách về sư phạm và lịch sử.

Bên cạnh đó, ông còn tham gia nhiều hoạt động xã hội, là Phó trưởng ban Ban Văn học của Hội Khai Trí Tiến Đức, Nghị viên Viện Dân biểu Bắc Kỳ, Trưởng ban nghiên cứu Phật học của Hội Bắc kỳ Phật giáo.

Ngày 9/3/1945, Nhật đảo chính Pháp, chiếm thuộc địa Đông Dương. Tranh thủ sự ủng hộ của người Việt, cùng các nước Á Châu khác đang bị Nhật chiếm đóng như Miến Điện, Philippines, Nhật tuyên bố trao trả độc lập cho Việt Nam. Ngày 11/3/1945, truyền đình Huế tuyên bố hủy hiệp ước Patơnốt ký năm 1884 với Pháp, khôi phục chủ quyền Việt Nam. Lúc này, vua Bảo Đại liền giải tán Hội đồng cơ mật và tuyên bố từ nay sẽ tự mình cầm quyền nhưng thực chất là bên cạnh vua vẫn có Đại sứ Nhật ở Đông Dương làm “Tối cao cố vấn”.

Ngày 30/3/1945, Trần Trọng Kim được Nhật Bản đón từ Băng Cốc - Thái Lan về Sài Gòn. Tháng 4/1945, ông đến Huế. Sau khi được yết kiến vua Bảo Đại, gặp Trần Đình Nam, Trần Trọng Kim tán thành việc thành lập nội các do Ngô Đình Diệm đứng đầu và một bức điện triệu tập Ngô Đình Diệm được Tối cao cố vấn Yokoyama chuyển đi nhưng Ngô Đình Diệm không ra Huế. Vua Bảo Đại triệu Trần Trọng Kim vào tiếp kiến lần 2.

2. Nội các Trần Trọng Kim

2.1. Thành lập Nội các Trần Trọng Kim

Trần Trọng Kim và một số tri thức có tiếng tăm được giao nhiệm vụ thành lập nội các Huế vào ngày 17/4/1945. Đây là dạng chính phủ nghị viện đầu tiên tại Việt Nam và Trần Trọng Kim là thủ tướng đầu tiên. Tham gia vào Nội các đều là các nhà trí thức như luật sư, bác sĩ, kỹ sư.

Thành lập Nội các Huế

Ngoài các thành viên Nội các, nhiều nhà trí thức cũng tham gia vào công việc chính quyền như Phan Kế Toại (Khâm sai Bắc bộ), Bác sĩ Trần Văn Lai (Thị trưởng Hà Nội), Giáo sư Nguyễn Lân (Thị trưởng Huế), Phó bảng Đặng Văn Hướng (Tỉnh trưởng Nghệ An), Phó bảng Hà Văn Đại (Tỉnh trưởng Hà Tĩnh), Giáo sư Đặng Thai Mai (Tỉnh trưởng Thanh Hóa),...Hoàng Đạo Thúy, Tạ Quang Bửu, Trần Duy Hưng, Nguyễn Xiển, Nguyễn Văn Cẩn, Ngụy Như Kon Tum được mời ra thành lập Hội đồng Thanh niên. Tạ Quang Bửu được mời làm Cố vấn đặc vụ ủy viên Bộ Thanh niên, kỹ sư Lê Duy Thước làm Cánh văn phòng Bộ.

Tháng 6/1945, chính phủ Trần Trọng Kim đặt quốc hiệu là Đế quốc Việt Nam, đặt quốc thiều là bài “Đăng đàn cung”, quốc kỳ có “nền vàng hình chữ nhật, giữa có hình quẻ Ly màu đỏ thẫm”.

Một chính phủ được thành lập trong hoàn cảnh lịch sử như chính phủ Trần Trọng Kim dễ bị coi là thân Nhật, tay sai của Nhật và thực tế đã bị coi là như vậy. Giáo sư Đinh Xuân Lâm viết: “Nội các Trần Trọng Kim, với thành phần là những trí thức có tên tuổi, trong đó phải kể tới một số nhân vật tiêu biểu của nước ta trước năm 1945, có uy tín đối với nhân dân, như: Trần Trọng Kim, Hoàng Xuân Hãn, Trịnh Đình Thảo, Phan Anh… Họ đều là giáo sư, luật gia, nhà báo, chưa hề dính líu với bộ máy quan trường, trước đó lại có nhiều hoạt động thể hiện có tư tưởng yêu nước, có tinh thần dân tộc, nên được nhiều người ngưỡng mộ…”

2.2. Sự tan rã của chính phủ Trần Trọng Kim

Nội các Trần Trọng Kim, chính phủ Trần Trọng Kim ra đời và hoạt động trong điều kiện chủ quan và khách quan vô cùng khó khăn, phức tạp. Về phía người Nhật, những kẻ dựng ra và hậu thuẫn cho sự tồn tại của Nội các ngày càng thất vọng với vai trò bù nhìn, sự bất lực nên càng lộ rõ dã tâm “thay ngựa giữa dòng”.

Dựa vào những diễn biến, thái độ của người Nhật vào cuối tháng 5/1945, có thể đoán rằng, Nội các Trần Trọng Kim nếu không bị nhân dân Việt Nam lật đổ thì người Nhật cũng sẽ lật đổ để đưa Cường Đế, Ngô Đình Diệm và các nhóm thân Nhật lên nắm quyền.

Ngày 17-8-1945, tại quảng trường Nhà hát Lớn (Hà Nội), cuộc mít tinh do Chính phủ Trần Trọng Kim tổ chức đã bị phá vỡ

Về phía lực lượng yêu nước và cách mạng dưới ngọn cờ của Mặt trận Việt Minh, thái độ rõ ràng và dứt khoát ngay từ đầu là bất hợp tác, lên án, kiên quyết đòi lật đổ chế độ quân chủ trong đó có Nội các Trần Trọng Kim. Ngày 25/8/1945, chính phủ Trần Trọng Kim tan rã.

2.3. Vai trò của Nội các Trần Trọng Kim

Trong thời gian ngắn ngủi (4/1945 - 8/1945), Nội các Trần Trọng Kim đã làm được một việc rất quan trọng đó là thống nhất về mặt danh nghĩa đất Nam Kỳ vào đất Việt Nam, thay chương trình học bằng tiếng Pháp bậc tiểu học và trung học sang chương trình học bằng tiếng Việt. Hành chính được cải tổ, dùng chữ Việt trong tất cả các giao dịch của chính phủ trừ y tế, văn thư liên lạc với Pháp hoặc công ty của người Trung Hoa. Ở Hà Nội, bác sĩ Trần Văn Lai - thị trưởng Hà Nội đã đổi tên phố từ tên người Pháp sang tên những vị anh hùng của dân tộc.

Chính phủ Trần Trọng Kim không có quân đội để tránh tham gia vào chiến tranh thế giới thứ 2 với tư cách đồng minh của Nhật. Bộ trưởng Bộ thanh niên Phan Anh đã thành lập Đoàn thanh niên Tiền tuyến, Thanh niên Xã hội để thực hiện công tác trị an, bảo vệ. Khi Cách mạng tháng 8 nổ ra, lực lượng thanh niên Tiền tuyến đã rời bỏ hãng ngũ Đế quốc Việt Nam quay sang ủng hộ Việt Minh. Trường thanh niên Tiền tuyến là nơi đào tạo ra nhiều tướng lĩnh, sĩ quan của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa sau này. Nhiều thành viên của Nội các Trần Trọng Kim đã tham gia Chính phủ Việt Nam và có nhiều đóng góp to lớn như Tạ Quang Bửu, Đặng Thai Mai, Nguyễn Xiển,...

Vai trò của chính phủ Nội các Trần Trọng Kim

Sau khi Việt Minh giành được chính quyền, nước Việt Nam dân chủ cộng hòa được thành lập, Trần Trọng Kim lưu vong ra nước ngoài. Ngày 6/2/1947, Trần Trọng Kim trở về Sài Gòn và sống tại nhà luật sư Trịnh Đình Thảo. Người Pháp thu xếp cho ông về Sài Gòn để vận động thành lập ra chính phủ mới. Nhận ra những lời hứa hẹn của người Pháp là giả dối nên ông không làm bất cứ điều gì. Năm 1948, ông qua Phnom Penh sống với con gái. Sau đó, ông trở về Việt Nam sống thầm lặng và mất ở Đà Lạt tháng 12/1953, thọ 71 tuổi.

Nội các Trần Trọng Kim chỉ là một chính quyền bù nhìn thụ động, không phải là tay sai đắc lực của Nhật. Trong thời gian tồn tại ngắn ngủi, Nội các Trần Trọng Kim có nhiều đóng góp tích cực đối với sự phát triển của phong trào dân tộc chủ nghĩa, góp phần bảo vệ chính quyền, thống nhất quốc gia. Nhưng Nội các cũng đã thất bại trong việc thực thi một loạt chính sách đề ra, điển hình nhất là sự bất lực trong việc giải quyết nạn đói ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ.

Trên đây là các thông tin về Trần Trọng Kim, hy vọng sẽ giúp ích với bạn. Nếu có bất kỳ đóng góp nào cho bài viết, quý bạn đọc hãy comment phía dưới, loiphong.vn sẽ tổng hợp và gửi đến bạn trong thời gian ngắn nhất.